FILIP KUBALA
Madagaskar, wyspa odizolowana od kontynentalnej Afryki, jest domem dla wielu gatunków zwierząt, które nie występują nigdzie indziej na świecie. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje fossa madagaskarska. Największy współcześnie żyjący ssak drapieżny tej wyspy, a zarazem jedyny wyspecjalizowany łowca lemurów. Fossa należy do rodziny falanrukowatych, której przedstawiciele występują wyłącznie na Madagaskarze. Badania genetyczne wykazały, że wszystkie madagaskarskie drapieżniki pochodzą od wspólnego przodka, który przybył na wyspę tylko raz, a następnie przystosował się do różnorodnych nisz ekologicznych.
Fossa madagaskarska wygląda jak skrzyżowanie kota z mangustą. Osiąga długość do 140-200 cm, z czego połowę stanowi długi ogon, pomagający w utrzymywaniu równowagi. Masa ciała dorosłych osobników waha się od 6 do 8,5 kg, przy czym samice są nieco lżejsze od samców. Ma smukły, muskularny tułów, krótkie, silne nogi oraz krótką, szeroką czaszkę z zębami przystosowanymi do mięsożernego trybu życia. Jej pazury są wciągane, podobnie jak u kotów, a futro – krótkie, gęste, zwykle rdzawobrązowe, choć zdarzają się osobniki o ciemniejszym umaszczeniu. Ich ogon i pazury pozwalają im błyskawicznie przemieszczać się w koronach lasów.
Fossa zamieszkuje niemal cały obszar Madagaskaru, z wyjątkiem górzystych i suchych terenów w centrum wyspy oraz obszarów położonych powyżej 1500 m n.p.m. Preferuje wilgotne lasy tropikalne, ale potrafi przemieszczać się również przez inne typy środowisk, szczególnie w porze suchej.
Fossy prowadzą samotniczy, terytorialny tryb życia. Samce mogą zajmować terytoria, które czasem częściowo pokrywają się z terenem innych samców. Samice są bardziej terytorialne i bronią swoich obszarów przed innymi przedstawicielkami gatunku. Zwierzęta te są aktywne o różnych porach – najczęściej o świcie, o zmierzchu oraz w nocy. Tam, gdzie dochodzi do kontaktu z ludźmi, fossy ograniczają aktywność wyłącznie do godzin nocnych. W ciągu dnia odpoczywają w dziuplach drzew lub jaskiniach.
Fossa to wszechstronny drapieżnik, którego dieta obejmuje głównie lemury – żaden inny drapieżny ssak na Madagaskarze nie poluje na te naczelne. Poza tym żywi się również ptakami, gryzoniami, gadami, płazami i owadami. Bywa też częstym gościem w ludzkich gospodarstwach, gdzie plądruje kurniki.
Największym zagrożeniem dla fossy jest utrata siedlisk, wynikająca z intensywnego wylesiania Madagaskaru. Lasów ubywa w zastraszającym tempie, co nie tylko ogranicza powierzchnię bytowania tych drapieżników, ale również prowadzi do erozji gleb i pustynnienia krajobrazu. Dodatkowym zagrożeniem jest kłusownictwo, związane m.in. z zanikaniem tradycyjnych wierzeń, według których zabijanie foss było zabronione, również przyczynia się do wzrostu ich śmiertelności.
Fossa madagaskarska to kluczowy drapieżnik wyspy i jeden z najbardziej niezwykłych ssaków na świecie. Reprezentuje Madagaskar, jako miejsce, w którym natura stworzyła formy życia niespotykane nigdzie indziej. Jej ochrona to nie tylko obowiązek wobec jednego gatunku, ale także krok ku zachowaniu unikalnego dziedzictwa całej wyspy.
